Δένδρα-θάμνοι τροφοδότες των θηραμάτων μας

Του Δρ. Χρήστου Κ. Σώκου
Θηραματολόγου
Συχνά τα συναντάμε στα κυνηγοτόπια μας και τα προσπερνάμε χωρίς να τους δίνουμε σημασία. Είναι ταπεινά δέντρα και θάμνοι που επιβιώνουν αντιμετωπίζοντας αντιξοότητες και κινδύνους και είναι αυτά που με το φύλλωμα και τους καρπούς τους συμβάλλουν στη διατήρηση της πανίδας και των θηραμάτων σε μια περιοχή.
Η αφθονία της τροφής κρατά το μεταναστευτικό θήραμα και βοηθά το επιδημητικό να αναπτύξει μεγαλύτερους πληθυσμούς. Δεν είναι τυχαία η παρουσία των τσιχλών στους ελαιώνες, ούτε η αύξηση του αγριόχοιρου τις χρονιές με πληροκαρπία στα φυλλοβόλα δάση.
Ωστόσο, η πανίδα συνήθως δεν λαμβάνεται υπόψη κατά το σχεδιασμό των φυτεύσεων στις (ανα)δασώσεις. Αλλά και ούτε στο πλαίσιο των φιλοθηραματικών, οι φυτεύσεις, και ιδίως οι ενδεδειγμένες, καταλαμβάνουν σοβαρό μέρος των προσπαθειών.
Αυτό πλέον κατακρίνεται από πολλούς επιστήμονες και προτείνονται μικτές φυτεύσεις με τοπικά είδη της περιοχής και με κατάλληλο σχεδιασμό. Μάλιστα σε άλλα κράτη υπάρχουν εκδόσεις με συμβουλές για φύτευση ειδών ειδικά για την πανίδα.
Ο Νοέμβριος είναι ιδανικός μήνας για τις φυτεύσεις στη χαμηλή ζώνη βλάστησης και σε ξηροθερμικές περιοχές, όπως είναι το μεγαλύτερο μέρος της Κύπρου, όπου δεν υπάρχουν ισχυροί παγετοί και χιονοπτώσεις.
Ο Φεβρουάριος και περισσότερο ο Μάρτιος αφήνει τα φυτά ευάλωτα στην ξηρασία και συχνά αποτυγχάνουν, εάν δεν αρδεύονται συστηματικά κατά το καλοκαίρι, κάτι το οποίο πρακτικά είναι ανεφάρμοστο σε απομακρυσμένες θέσεις. Σημειώνεται πως η ρίζα, ανάλογα με το είδος, αυξάνεται το χειμώνα και εάν έχει ήδη φυτευτεί το φυτάριο από το φθινόπωρο γίνεται ανθεκτικότερο και ικανό να επιβιώσει.
Πέρα από την κατάλληλη εποχή φύτευσης, ένα δεύτερο ερώτημα που πρέπει να απαντάται στις μελέτες φυτεύσεων για τα θηράματα είναι η χωρική κατανομή. Παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στην κατανομή των φυτεύσεων είναι:
Η χωροδιάταξη των θηραμάτων. Ανάλογα με τους οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους που διατίθενται πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στις περιοχές που υπάρχει ήδη παρουσία πληθυσμού. Εφόσον κρίνεται σκόπιμο, οι φυτεύσεις μπορούν να διαταχτούν περιφερειακά των θέσεων που διατηρούν άτομα του είδους ώστε να επιτευχθεί η εξάπλωσή του, εφόσον και άλλοι παράγοντες το επιτρέπουν.
Η χωροκατανομή των πόρων του ενδιαιτήματος. Αναφέρεται στις θέσεις διατροφής, κάλυψης, νερού και στις ειδικές θέσεις όπως τα αμμόλουτρα. Ανάλογα με το πρόβλημα που έρχεται να επιλύσει η φύτευση πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ήδη υπάρχοντες πόροι και οι μεταξύ τους αποστάσεις. Για παράδειγμα για την φραγκολίνα και τον φασιανό πρέπει να επιδιώκεται η αύξηση του μήκους του κρασπέδου και η δημιουργία διαδρόμων με πυκνή βλάστηση. Από την άλλη σε μια περιοχή με αφθονία τροφής και κάλυψης, δεν θα έχουν κάποιο ιδιαίτερο όφελος οι φυτεύσεις.
Οι αβιοτικοί παράγοντες. Παράγοντες όπως η έκθεση, ο άνεμος, η υγρασία, το ανάγλυφο είναι καθοριστικοί τόσο για την ανάπτυξη των φυταρίων όσο και για τα άγρια ζώα. Ενδεικτικά, η τοποθέτηση της φύτευσης στην υπήνεμη πλευρά μιας πλαγιάς, αναμένεται να έχει μεγαλύτερο ποσοστό επιτυχίας. Η νοτιοανατολική έκθεση πρέπει να προτιμάται όταν σκοπός είναι η δημιουργία θέσεων φωλεοποίησης ή η πρώιμη παραγωγή καρπών και η προστασία από ψυχρούς ανέμους.
Άρπαγες. Η φύτευση δεν πρέπει να τοποθετείται σε θέση όπου το ευνοούμενο είδος γίνεται ευάλωτο στους άρπαγες του. Μερικά καρποφόρα δέντρα μάλιστα έχουν το μειονέκτημα να προσφέρουν τροφή και στους άρπαγες. Για παράδειγμα η αγριοαχλαδιά ή αρκάππης (Pyrus syriaca) προσφέρει τροφή στο λαγό, αλλά και στην αλεπού. Πρέπει επίσης να αποφεύγεται η πρόκληση της οικολογικής παγίδας (ecological trap) όπου τα ζώα-λεία συγκεντρώνονται σε ένα μέρος για να τραφούν και γίνονται εύκολη βορά των αρπάγων με τα αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Ψηλά δένδρα επίσης συχνά δεν ωφελούν πέρδικες και λαγούς, αντίθετα χρησιμοποιούνται από τους ιπτάμενους άρπαγές τους.
Ανθρώπινες δραστηριότητες. Η βόσκηση των αγροτικών ζώων, το κάψιμο της καλαμιάς, η άρδευση, η εφαρμογή ζιζανιοκτόνων, οι δρόμοι, οι δασικές εργασίες και λοιπές δραστηριότητες επιδρούν στην πανίδα, αλλά και μπορούν να οδηγήσουν στην καταστροφή των φυτεύσεων.
Δυνατότητα πρόσβασης. Η δυνατότητα πρόσβασης για την εκτέλεση των φυτευτικών εργασιών αποτελεί πρώτη προτεραιότητα κατά το σχεδιασμό.
Το ενδιαίτημα και οι ανάγκες των ειδών της πανίδας μεταβάλλονται από εποχή σε εποχή, ομοίως και τα προσφερόμενα οφέλη από τους θάμνους και τα δένδρα. Επομένως, οι φυτεύσεις για την πανίδα είναι προτιμότερο να συμπεριλαμβάνουν περισσότερα του ενός είδους ώστε να αλληλοσυμπληρώνονται στην προσφορά τροφής.